OPINIA
KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA
z dnia 12 grudnia 2024 r.
w przedmiocie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny (druk 830)

Krajowa Rada Sądownictwa, po zapoznaniu się z poselskim projektem ustawy o zmianie ustawy - Kodeks kamy, przekazanym przy piśmie Zastępcy Szefa Kancelarii Sejmu z dnia 5 listopada 2024 r. (znak: SPS-WP.020.267.5.2024), opiniuje go negatywnie, z poniższymi uwagami.
Wprowadzenie nowego przestępstwa — zbrodni „zabójstwa drogowego” oraz penalizowanie prowadzenia pojazdu bez wymaganych uprawnień istotnie zmieni kognicję sądów orzekających w sprawach karnych. Spowoduje to także sprzeczność tego unormowania zarówno z szeregiem przepisów części ogólnej Kodeksu karnego stanowiących podstawę kształtowania odpowiedzialności karnej jak i koncepcją prawną odpowiedzialności za wypadek komunikacyjny czy umyślne spowodowanie katastrofy w ruchu lądowym wodnym czy powietrznym.
W Kodeksie karnym z 1997 r. odpowiedzialność karna za czyn umyślny została uzależniona od zamiaru i znajduje to odzwierciedlenie w unormowaniach art. 9 § 1 Kodeksu karnego „czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić (zamiar bezpośredni) albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi (zamiar ewentualny)”.
Natomiast zgodnie z art. 9 § 2 Kodeksu karnego czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.
Projektodawca w przedłożonej regulacji prawnej wprowadza nową kategorię czynu zbliżoną do kwalifikowanej postaci nieumyślności (lekkomyślności), lub do zamiaru ewentualnego w części szczególnej Kodeksu karnego - w projektowanym przepisie art. 173a Kodeksu karnego, posługując się sformułowaniem „nie licząc się ze skutkami swojego czynu”.
Podkreślić przy tym, że część ogólna Kodeksu karnego nie posługuje się takim sformułowaniem. Ponadto sformułowanie to w żaden sposób nie przesądza czy, przy wystąpieniu takich znamion kwalifikujących, czyn będzie miał charakter umyślny czy nieumyślny. Dla przyjęcia, że czyn został popełniony umyślnie (z zamiarem ewentualnym) konieczne będzie nadal ustalenie, że sprawca godził się na konkretny skutek w postaci śmierci człowieka. Rozbieżności pomiędzy normą z art. 9 § 1 zdanie drugie Kodeksu karnego „przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi (zamiar ewentualny)”, a we wprowadzonym w projektowanym przepisie art. 173a Kodeksu karnego normą „nie licząc się ze skutkami swojego czynu” spowoduje dalsze niespójności w z częścią ogólna Kodeksu karnego.
Zaznaczyć także należy, że zgodnie z art. 8 Kodeksu karnego zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.
Natomiast art. 7 § 2 Kodeksu karnego zawiera definicję zbrodni - „zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą”. Wprowadzenie domniemania prawnego istnienia zamiaru ewentualnego na podstawie okoliczności obciążających jest rażąco sprzeczne z zasadą umyślności opartą na zamiarze sprawcy (fakcie psychologicznym) Zdaniem Krajowej Rady Sądownictwa bez rażącego naruszenia spójności unormowań Kodeksu karnego nie jest możliwe wprowadzenie nowego typu czynu „zabójstwa drogowego”, w przypadku gdy sprawca nie godził się na skutek w postaci śmierci człowieka. Natomiast w przypadku gdy sprawca godzi się na śmierć człowieka prowadząc pojazd a tym bardziej gdy tego chce, to bez jakiejkolwiek zmiany unormowań prawnych może odpowiedzieć za czyn z art. 148 § 1 Kodeksu karnego. Przy takim założeniu proponowana zmiana jest co najmniej zbędna. Na marginesie wskazać należy, że sądy powszechne orzekały o odpowiedzialności karnej z art. 148 § 1 Kodeksu karnego w przypadkach gdy „narzędziem służącym do popełnienia przestępstwa” był samochód, a sprawy wykazano zamiar ewentualny.
Tym samym proponowaną zmianę legislacyjną należy ocenić jednoznacznie negatywnie.
Zarówno w przypadku sprowadzenia katastrofy w ruchu jak i spowodowania wypadku drogowego ocenie pod względem umyślności podlega zamiar naruszenia zasad ruchu drogowego. Naruszenie to może mieć charakter umyślny lub nieumyślny. Natomiast skutek zawsze nie jest objęty umyślnością (zamiar bezpośredni lub ewentualny). Gdyby sprawca obejmował zamiarem skutek wskazany w art. 157 § 1, 156 § 1 i 148 § 1 Kodeksu karnego opowiadałby za te czyny, a nie wypadek (art. 177 § 1 lub 2 Kodeksu karnego), zaś co do katastrofy można by zakwalifikować czyn w zbiegu.
Tym samym wprowadzenie nowego czynu „zabójstwa drogowego” jako zbrodni łączącej umyślne naruszenie prawa z nieumyślnym spowodowaniem skutku nie jest dopuszczalne bez fundamentalnej zmiany części ogólnej Kodeksu karnego. Natomiast przy założeniu umyślności skutku przedmiotowa nowelizacja jest zbędna.
Rozszerzenie dyspozycji normy art. 178a § 1 Kodeksu karnego o prowadzenie pojazdu mechanicznego bez wymaganych uprawnień albo pomimo cofnięcia uprawnień spowoduje konieczność uchylenia art. 180a Kodeksu karnego i art. 94 § 1 Kodeksu wykroczeń.

WP.420.102.2024
Pełna elektroniczna wersja ma postać PDF