1. Na podstawie art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (Dz.U. z 2024 r. poz. 1186) w centrum zainteresowania Rady pozostają zasady zawodowej etyki sędziów i asesorów sądowych oraz czuwanie nad ich przestrzeganiem. Jedną z wartości, dla której zasady te winny być przestrzegane, jest bezstronność sądów.
2. Krajowa Rada Sądownictwa zauważa zagrożenie dla bezstronności sądów w związku z toczącym się postępowaniem przed Sądem Najwyższym na skutek pytań prawnych Sądu Apelacyjnego w Warszawie.
Sąd Apelacyjny zwrócił się z pytaniami dotyczącymi skuteczności działań podejmowanych przez obecne kierownictwo prokuratury oraz statusu prawnego m.in. Prokuratora Krajowego Dariusza Barskiego, I Zastępcy Prokuratora Generalnego pełniącego obowiązki Prokuratora Krajowego Jacka Bilewicza.
Pytania sądu są skutkiem niepewności co do prawidłowości umocowania w postępowaniach przed sądami prokuratorów sprawujących kierownicze stanowiska w Prokuraturze oraz wyrazem wątpliwości sądów powszechnych co do legalności tych czynności.
Sąd Najwyższy już raz odpowiadał na pytanie prawne sądu powszechnego w tej materii i w uchwale z 27 września 2024 roku, sygnatura I KZP 3/24, stwierdził, że „podjęcie stosownej decyzji o przywróceniu prokuratora w stanie spoczynku do służby czynnej, w trybie art. 47 § 1 i 2 ustawy z dnia 28 stycznia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o prokuraturze (Dz.U. z 2016 r., poz. 178 ze zm.), a następnie powołanie go przez Prezesa Rady Ministrów, na wniosek Prokuratora Generalnego, na stanowisko Pierwszego Zastępcy Prokuratora Generalnego – Prokuratora Krajowego miało wiążącą podstawę prawnoustrojową, to było powołaniem prawnie skutecznym”.
3. W tej sytuacji konieczne jest, aby sędziowie rozstrzygający kolejne zagadnienia prawne pozostawali w oczach opinii publicznej całkowicie oderwani od sporu politycznego związanego z przedstawionym zagadnieniem prawnym, gdyż tylko wówczas dokonana przez nich wykładnia prawna będzie postrzegana jako obiektywna i niebudząca wątpliwości.
4. Krajowa Rada Sądownictwa zauważa, że dwóch spośród trzech sędziów wyznaczonych do orzekania w tej sprawie może być postrzeganych w oczach opinii publicznej jako osoby powiązane z władzą wykonawczą, bezpośrednio albo pośrednio zainteresowane wynikiem sprawy. Zarówno SSN Jarosław Matras, jak i SSN Michał Laskowski zostali powołani przez premiera na wniosek Ministra Sprawiedliwości Adama Bodnara w skład komisji kodyfikacyjnych podlegających Prezesowi Rady Ministrów. Jak Rada wskazała już w swej uchwale nr 755/2004 z dnia 13 września 2024 roku w sprawie skierowania wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 5 marca 2024 r. w sprawie utworzenia, organizacji i trybu działania Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądownictwa i Prokuratury (Dz.U. poz. 350), „Sędziemu powołanemu w skład Komisji, będącej wewnętrznym organem Rady Ministrów, przysługuje miesięczne zryczałtowane wynagrodzenie (§ 12 ust. 1), co w powiązaniu z faktem powołania na czas nieoznaczony (§ 3 ust. 4) przy jednoczesnej możliwości natychmiastowego, nieopartego na jasnych, precyzyjnych kryteriach odwołania sędziego stanowi istotny element rzutujący na sytuację materialną sędziego. W świetle przytoczonych czynników nie sposób nie oprzeć się przeświadczeniu co do zależności takiego sędziego od władzy wykonawczej”. Tymczasem udzielenie zgodnych z prawem odpowiedzi na pytania Sądu Apelacyjnego w Warszawie wymaga bezstronnej oceny skutków nieuregulowanych w prawie działań premiera Donalda Tuska i ministra Adama Bodnara: odsunięcia Prokuratora Krajowego Dariusza Barskiego od kierowania Prokuraturą oraz powołania Jacka Bilewicza na stanowisko „pełniącego obowiązki Prokuratora Krajowego”.
5. Niezależnie od powyższych uwarunkowań wynikającej z uzależnienia wymienionych sędziów od Prezesa Rady Ministrów, zaufanie do obiektywizmu i bezstronności w sprawie istotnie osłabiają pojawiające się w środkach masowego przekazu informacje o treści komentarzy, jakie wygłosić miał sędzia SSN Michał Laskowski, których przykładem jest wypowiedź dla portalu Onet.pl komentująca powołaną wyżej uchwałę Sądu Najwyższego z 27 września 2024 roku: „Tego typu uchwały i orzeczenia zarówno Sądu Najwyższego, jak i Trybunału Konstytucyjnego, powodują, że nikt rozsądny nie uważa, że to są orzeczenia zgodne z rzeczywistością prawną i absolutnie bezstronne oraz niezawisłe — ocenia. Jego zdaniem obrana ścieżka naprawienia wymiaru sprawiedliwości będzie niemożliwa, dopóki prezydentem będzie Andrzej Duda”. Wypowiedź powyższa jednoznacznie deprecjonuje orzeczenie Sądu Najwyższego w sprawie zagadnienia będącego zarazem przedmiotem sprawy, do rozpoznania której wyznaczono obecnie SSN Michała Laskowskiego i obnaża jego z góry ukształtowane przekonanie co do rozstrzygnięcia merytorycznego.
5. Krajowa Rada Sądownictwa przypomina o obowiązującym wszystkich sędziów § 13 Zbioru zasad, który stanowi, że „Sędzia nie powinien wyrażać publicznie opinii na temat toczącego się lub mającego się toczyć postępowania” oraz o normie art. 178 ust. 3 Konstytucji RP.
6. W trosce o standardy bezstronności stanowiące fundament społecznego zaufania do wymiaru sprawiedliwości, jak również ze względu na dbałość o poszanowanie statusu sędziego, w szczególności sędziego sądu najwyższej rangi, jakim jest Sąd Najwyższy, Krajowa Rada Sądownictwa zwraca się do SSN Jarosława Matrasa i SSN Michała Laskowskiego by rozważyli słuszność swego udziału w składzie orzekającym w wyżej opisanej sprawie – zwłaszcza w perspektywie standardów prawa europejskiego, wyznaczanych w art. 47 ust. 2 Karty praw podstawowych, art. 8 Deklaracji Praw Człowieka, a przede wszystkim w świetle art. 178 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Samowyłączenie wskazanych sędziów pozwoli wykluczyć w odbiorze społecznym jakiekolwiek wątpliwości co do bezstronności składu orzekającego w sprawie, w szczególności już powstałe w związku z powołanymi wyżej publicznymi wypowiedziami.