OPINIA

PREZYDIUM KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA

z dnia 10 lutego 2025 r.

do projektu ustawy o szczególnych rozwiązaniach w zakresie rozpoznawania przez Sąd Najwyższy spraw związanych z wyborami Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyborami uzupełniającymi do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, zarządzonymi w 2025 r. (druki 923 i 943) w zakresie poprawek nr 1, 3 i 4 zgłoszonych w trakcie drugiego czytania w dniu 22 stycznia 2025 r.

1. Opinia nie stanowi zmiany dotychczasowego stanowiska Krajowej Rady Sądownictwa co do niedopuszczalności zmian ordynacji wyborczych, szerzej prawa wyborczego w okresie 6 miesięcy poprzedzających dzień wyborów, a tym samym co do niedopuszczalności procedowania przedmiotowego projektu ustawy.
2. Opinia uzupełnia stanowisko Rady w zakresie radykalnie zmienianego mechanizmu wyłaniania składu sędziowskiego Sądu Najwyższego do orzekania w przedmiocie ważności wyborów prezydenckich w 2025 r., mechanizmu wprowadzanego dopiero poprawkami 1, 3 i 4 zgłoszonymi w trakcie drugiego czytania projektu ustawy w dniu 22 stycznia 2025 r., a które to rozwiązanie nie zostało ujęte w pierwotnym projekcie aktu.

Właściwość Krajowej Rady Sądownictwa

3. Krajowa Rada Sądownictwa zgodnie z art. 186 ust.1 Konstytucji RP, stojąc na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów jest obowiązana i uprawniona do opiniowania projektów aktów normatywnych dotyczących sądownictwa, w tym projektów ustaw dotyczących ustroju sądów, do których zalicza się procedowany projekt. Rada w pełni akceptuje, stanowiącą utrwaloną linię orzeczniczą Trybunału Konstytucyjnego zasadę, iż opiniowaniu Rady podlega nie tylko pierwotny projekt aktu prawnego, ale również poprawki zgłaszane w toku procesu legislacyjnego.
4. Zasady opiniowania poprawek zgłaszanych do projektów zostały klarownie przedstawione przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 24 czerwca 1998 r., K 3/98, OTK 1998, nr 4, poz. 52. Trybunał wówczas stwierdził, iż „potrzebę i zakres zasięgania stanowiska Rady o projekcie ustawy i wprowadzanych do niego poprawkach oceniać należy przede wszystkim na tle charakteru tych poprawek (…) znaczenie zasadnicze ma odróżnienie szerokości i głębokości zgłaszanych poprawek. Konieczność ponownego zasięgania stanowiska KRS w zasadzie nie zachodzi, jeżeli zgłoszone poprawki pozostają w ramach tego samego przedmiotu regulacji, którego dotyczył projekt i do którego Rada odniosła się lub mogła się odnieść w pierwszej swojej opinii.”.
5. Wprowadzana zmiana składu orzeczniczego Sądu Najwyższego – 15 sędziów najstarszych służbą na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego stanowi skład nieznany dotychczasowemu prawu – 15 sędziów (przykładowe dotychczasowe składy orzecznicze Sądu Najwyższego to 7 sędziów, izba, połączone izby), jak i sposób doboru sędziów do składu nieznany dotychczasowemu prawu. Te swoiste novum nie mogło stanowić zatem przedmiotu opinii Krajowej Rady Sądownictwa wydawanej
   w odniesieniu do pierwotnego projektu, jak też nie mieściło się w zakresie przewidywań co do postępowania racjonalnego ustawodawcy socjologicznego. Oznacza to, iż kluczowe poprawki Sejm obowiązany był przesłać do zaopiniowania Radzie.
6. Przypomnienia nadto wymaga zasada, iż „uprawnienie Krajowej Rady Sądownictwa do zajęcia stanowiska stwarzają po stronie Sejmu (jego organów) określone obowiązki,
   a w szczególności obowiązek przekazywania KRS wszelkich projektów dotyczących ustroju sądów, obowiązek pozostawienia KRS dostatecznego czasu na zajęcie stanowiska oraz obowiązek rozważenia tego stanowiska, jeżeli zostanie ono przekazane Sejmowi” (tak Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 24 czerwca 1998 r.,
   K 3/98). Radzie nie pozostawiono czasu na zajęcie stanowisku, nie uwzględniono kolegialnego charakteru Rady, sesyjnego trybu pracy, zaplanowanego kalendarza prac Rady, a w konsekwencji proces legislacyjny w odniesieniu do projektu już jest dotknięty istotną wadą, która może stanowić o naruszeniu przez ustawę właśnie normy wynikającej z art. 186 ust. 1 Konstytucji. „Pominięcie etapu opiniowania przez
   KRS aktu normatywnego (…) stanowi o naruszeniu art. 7 w związku z art. 186 ust. 1 Konstytucji. Takie działanie stanowi naruszenie konstytucyjnej roli KRS, uniemożliwiając jej zaopiniowanie aktu istotnego z punktu widzenia niezależności sądów i niezawisłości sędziów.” (tak Trybunał Konstytucyjny w celowo niepublikowanych przez władzę wykonawczą wyroku z 6 maja 2024 r. sygn. akt
   U 1/24).

Naruszenia wzorców konstytucyjnych przez projektowane przepisy wprowadzane poprawkami 1,3 i 4

7. Wprowadzane przepisy stanowiące o zmianie składu orzeczniczego Sądu Najwyższego na 15 sędziów najstarszych służbą na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego
   w odniesieniu do konkretnych spraw, tj. orzekania w przedmiocie ważności wyborów prezydenckich i wyborów uzupełniających do Senatu stanowią naruszenie zasady odrębności i niezależności sądów – art. 173 i art. 10 Konstytucji, naruszają zasadę niezawisłości sędziowskiej – art. 178 ust. 1 Konstytucji oraz godzą w inwestyturę sędziego wyznaczaną aktem nominacji na urząd sędziego przez Prezydenta – art. 179 Konstytucji.
8. W analizie projektowanych przepisów istotny jest kontekst zmian. W ocenie Rady proces legislacyjny dotyczą projektu stanowi próbę odsunięcia od sprawowania wymiaru sprawiedliwości sędziów Sądu Najwyższego orzekających w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Do właściwości tej Izby należą sprawy sporne dotyczące procesów wyborczych, w tym zasad finansowania podmiotów uczestniczących w tych procesach. Bezwzględne wykonanie przez przedstawicieli władzy wykonawczej prawomocnych, ostatecznych, niepodlegających interpretacji orzeczeń Sądu Najwyższego dotyczących procesów wyborczych, zapadających w Izbie orzeczeń stanowi o prawidłowości procesów wyborczych. Niewykonanie orzeczeń Sądu Najwyższego, przyjętych w ich wykonaniu uchwał Państwowej Komisji Wyborczej przez przedstawicieli władzy wykonawczej, w tym zaniechanie wypłaty należnych ze skarbu państwa środków pieniężnych podmiotom – uczestnikom procesów wyborczych, może stanowić o naruszeniu reguł procesu wyborczego, co bezspornie podlega każdorazowo ocenie Sądu Najwyższego orzekającego w przedmiocie ważności danych wyborów. Opisana sytuacji nie stanowi jedynie spekulacji, nie zostało bowiem skutecznie wykonane m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2024 r. sygn. I NSW 55/24, co już może stanowić przesłankę przyszłego zarzutu naruszenia równości podmiotów – uczestników procesu wyborczego.
9. Odsunięcie od orzekania sędziów Sądu Najwyższego zasiadających w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych stanowi zatem reakcję władzy politycznej na treść zapadających orzeczeń, próbę wymuszenia zmiany dotychczasowej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczącej spraw wyborczych, próbę zagwarantowania określonej treści orzeczenia w przedmiocie ważności wyborów prezydenckich poprzez zmianę składu sędziowskiego. Odsunięcie od orzekania w reakcji na treść orzeczeń stanowi również próbę zastraszenia sędziów, by nie próbowali orzekać wbrew stanowisku aktualnej większości parlamentarnej. Działania te stanowią zatem bezpośrednią ingerencję władzy politycznej w zasadę niezawisłości sędziowskiej (art. 178 ust. 1 Konstytucji).
10. Wskazanie składu 15 sędziów najstarszych służbą, równoznaczne w skutkach
    z imiennych oznaczeniem sędziów, którzy mają orzekać w sprawie ważności wyborów prezydenckich, stanowi wybór składu sędziów przez jedną ze stron sporu politycznego, faktycznie przez jednego z uczestników trwającego już procesu wyborczego. W sposób ewidentny ingerencja ta w ustrój wymiaru sprawiedliwości nie tylko stanowi
    o naruszenia zasady równowagi władz (art. 10 Konstytucji), ale również narusza minimum kompetencyjne władzy sądowniczej, która orzeka co do zasady w składach dobieranych losowo, dobieranych bez wpływu władzy politycznej, a tym samym skutkuje naruszeniem zasady odrębności sądów i trybunałów (art. 173 Konstytucji).
11. „Powoływanie sędziów ma charakter kompetencji zakotwiczonej bezpośrednio w art. 179 Konstytucji, dla którego interpretacji istotne znaczenie ma kwalifikacja jej jako prerogatywy, oraz w art. 126 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim stanowi, że Prezydent jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej” (wyrok TK o sygn. K 3/17, zob. także postanowienie TK z 23 czerwca 2008 r., sygn. Kpt 1/08, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 97). Rada podziela stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, iż „kompetencja do orzekania przez sędziego powołanego na urząd przez Prezydenta na wniosek KRS nie może być ograniczana” postanowienie TK z 21 kwietnia 2020 r., sygn. Kpt 1/20 (OTK ZU A/2020, poz. 60). „Akt powołania sędziego oznacza bowiem jego upoważnienie do wydawania orzeczeń w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej (zob. wyroki TK o sygn. K 18/09 i sygn. K 3/17). Nie ma w tym wypadku znaczenia, czy akt (…) wprost stwierdza, że sędzia danej kategorii w ogóle nie może orzekać, czy też nie może orzekać w generalnie określonych wypadkach, co znacznie ogranicza skutek przewidziany w art. 179 Konstytucji, niwecząc jego istotę jako przepisu podlegającego bezpośredniemu stosowaniu przez Prezydenta (por. wyrok o sygn.
    K 3/17). Z art. 179 Konstytucji nie można pogodzić procedury, w której inny niż Prezydent organ państwa dokonuje weryfikacji powołania sędziego na podstawie normy podkonstytucyjnej, a także dokonuje łączenia stwierdzonych uchybień procesu kreacyjnego z możliwością zakwestionowania orzeczeń wydanych przez sędziego. To Prezydent, na podstawie art. 179 Konstytucji, posiada wyłączną kompetencję do oceny, czy kandydat objęty wnioskiem KRS spełnia ustawowe kryteria powołania na urząd sędziego. Konstytucja nie przewiduje udziału innych organów w procedurze powoływania sędziów. Tym bardziej nie sposób pogodzić z Konstytucją dokonywanego przez inny organ procesu oceny konstytucyjności aktu powołania sędziego lub odmowy jego powołania.” (tak Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 6 maja 2024 r. sygn. akt
    U 1/24).
12. Sejm, kreując normę podkonstytucyjną, nie jest uprawniony zatem do weryfikacji sędziego. Projektowany akt prawny stanowi jednoznaczne stwierdzenie, iż sędziowie Sądu Najwyższego powołani do orzekania w sprawach dotyczących procesów wyborczych, nie mogą orzekać właśnie w 2025 r. w sprawach dotyczących konkretnych wyborów. Kryterium wykluczenia sędziów i w ich miejsce wskazania innych sędziów jednoznacznie godzi w inwestyturę sędziów, powoływanych do orzekania
    w konkretnych izbach, a tym samym stanowi naruszenie prerogatywy prezydenta
    – art. 179 Konstytucji.
13. Prezydium Krajowej Rady Sądownictwa, wskazując na powyższe uchybienia dotyczące zarówno procesu legislacyjnego, jak i wprowadzanych przepisów, jednoznacznie stwierdza, iż projektowany akt bezpośrednio godzi w podstawy porządku konstytucyjnego.

Kompletna wersja elektroniczna powyższego dokumentu jest dostępna w formacie PDF