OPINIA
KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA
z dnia 22 stycznia 2025 r.
w przedmiocie senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (druk senacki nr 238)

Krajowa Rada Sądownictwa, po zapoznaniu się z senackim projektem ustawy o zmianie ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, przekazanym przy piśmie Przewodniczącego Komisji Ustawodawczej Senatu z 3 stycznia 2025 r. (znak: BPS.DKS.KU.0401.8.2024) opiniuje go negatywnie, zgłaszając poniższe uwagi.
W ocenie Krajowej Rady Sądownictwa, wprowadzenie proponowanych zmian ustawowych spowoduje zwiększenie obciążenia sądów sprawami z zakresu skarg dotyczących przewlekłości postępowania, co nie zostało należycie uzasadnione przez Projektodawcę.
W uzasadnieniu ustawy nie wskazano wszystkich kategorii spraw, których dotyczyć będzie projektowana zmiana - Projektodawca w tym względzie nie uzasadnił zatem dostatecznie rzetelnie projektu oraz nie przeprowadził stosownych analiz ilościowych i jakościowych.
W uzasadnieniu ustawy nie uwzględniono także problemu terminów przewidzianych w Kodeksie Karnym Wykonawczym, w tym rzeczywistej możliwości ich dotrzymania (projektodawca powinien zbadać statystyki dotrzymania tych terminów, które są systemowo niemożliwe do dochowania) oraz zaniżono konsekwencje finansowe wprowadzenia projektowanych zmian - zwłaszcza w zakresie ewentualnych uwzględnionych skarg i zasądzenia rekompensaty - albowiem zawarte w uzasadnieniu projektu ustawy dane statystyczne zostały przedstawione jedynie w zakresie rozpatrzonych wniosków o warunkowe zwolnienie z odbywania kary pozbawienia wolności. Ponadto, projekt wiąże się z wieloma konsekwencjami dla sądów penitencjarnych i sekcji wykonawczych sądów rejonowych oraz sądów okręgowych i w związku z tym przedstawiona przez Projektodawcę analiza potrzeby wprowadzania zmian powinna być pogłębiona o powyższe kwestie.
Przedstawiony Krajowej Radzie Sądownictwa projekt zakłada usunięcie art. 2 ust. Ib z ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki - przepisu wyłączającego możliwość wnoszenia skargi o stwierdzenie, że w postępowaniu w sprawie o której mowa w art. 1 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie zmierzające do wydania rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w sprawie trwa dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych i prawnych albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego (przewlekłość postępowania), z wyłączeniem spraw dotyczących obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub nawiązki orzeczonej na rzecz pokrzywdzone go.
Projektodawca podkreśla, że uchylany przepis odpowiada standardom konwencyjnym wypracowanym w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, zgodnie z którym art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności nie wymaga dopuszczalności skargi na przewlekłość postępowania w postępowaniu wykonawczym, chyba że w postępowaniu karnym orzeczono o prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności oskarżenia w wytoczonej sprawie karnej (wyrok w sprawie Perez przeciwko Francji z dnia 12 lutego 2004 r., skarga nr 47287/99). Stan prawny odpowiada zatem wymaganiom europejskim, jednakże projektodawca zamierza rozszerzyć prawo do wniesienia przedmiotowej skargi o wiele spraw z zakresu postępowania karnego wykonawczego, prowadzonych przez sądy penitencjarne jak i sądy pierwszej instancji (sądy rejonowe i okręgowe).
Krajowa Rada Sądownictwa zauważa, że przyjęcie projektu spowoduje znaczne zwiększenie liczby spraw (tj. o liczbę będącą pochodną liczby spraw rozpoznawanych w sądach penitencjarnych oraz sekcjach wykonawczych sądów rejonowych i okręgowych). Wzrost ten nie został dokładnie oszacowany w uzasadnieniu projektu.
W zakresie wpływu na sektor finansów publicznych projektodawca szacuje wzrost wydatków związanych z wypłatą rekompensaty w przypadku stwierdzenia przewlekłości postępowania w przypadku skarg składanych przez osoby podlegające rygorom ustawy Kodeks karny wykonawczy na 2,1 min zł w skali roku, posiłkując się przy tym wysokością przeciętnej kwoty zasądzonej z tego tytułu oraz liczby pozytywnie rozpatrzonych wniosków o warunkowe zwolnienie z odbywania kary więzienia z uwzględnieniem parametru dot. okresu, jaki upłynął od momentu nabycia prawa ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie do wydania postanowienia w tej sprawie. Powyższy sposób wyliczenia jest niewłaściwy ze względu na błędnie określony zakres spraw jakich dotyczyć będą przedmiotowe skargi (w dużo większej liczbie aniżeli same sprawy dot. warunkowego przedterminowego zwolnienia) oraz pominięcie kosztów związanych z rozpoznaniem tych skarg.
Zwrócić należy także uwagę, że przedstawiona zmiana dotyczyć będzie nie tylko postępowań sądowych w przedmiocie udzielenia warunkowego przedterminowego zwolnienia, ale także postępowań będących szczególnym przedmiotem zainteresowania skazanych, tj. rozpoznawania wniosków o wyrażenie zgody na odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego oraz wyrażenie zgody na udzielenie przerwy w odbywaniu kary. Zmiana powinna być tym samym poprzedzona odpowiednią refleksją oraz należycie uzasadniona pod kątem jej zasadności i potrzeby wprowadzenia.
Wszystkie te postępowania wymagają znaczącej aktywności sądów, zarówno w zakresie orzekania merytorycznego, jak i organizacyjnego. Uchylenie art. 2 ust. Ib ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie mogłoby prowadzić do znaczącego zwiększenia obciążenia systemu sądownictwa. Skargi na przewlekłość stanowią bowiem sprawy wtórne względem spraw głównych, które nie tylko wymagają dodatkowego zaangażowania sędziów i pracowników sądów, ale również pośrednio wydłużają procedury w sprawach zasadniczych. Szczególną trudność mogą generować sprawy z zakresu postępowania wykonawczego, gdzie terminy rozpatrywania wniosków, wynikające z zasad niezwłoczności, już obecnie są trudne do dotrzymania z uwagi na ograniczone zasoby kadrowe i organizacyjne sądów. Brak precyzyjnych szacunków dotyczących liczby potencjalnych nowych spraw oraz ich wpływu na obciążenie poszczególnych jednostek sądowych wskazuje na konieczność pogłębionej analizy skutków proponowanych zmian, szczególnie w kontekście zachowania efektywności wymiaru sprawiedliwości.

WP.420.3.2025
Pełna elektroniczna wersja ma postać PDF