Krajowa Rada Sądownictwa – zgodnie z art. 186 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej – stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
1. Wykonując swój konstytucyjny obowiązek, Krajowa Rada Sądownictwa po wysłuchaniu na posiedzeniu 28 sierpnia 2023 r. wystąpienia Ministra Sprawiedliwości oraz wystąpień innych członków Rady, odnoszących się do publicznej działalności niektórych sędziów, zwłaszcza działających w ramach stowarzyszeń: „Iustitia” i „Themis”, po raz kolejny przypomina, że na podstawie art. 178 ust. 3 Konstytucji RP sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Konstytucyjny zapis jest permanentnie łamany przez niektórych aktywnych działaczy stowarzyszeń sędziowskich. Władze wspomnianych stowarzyszeń uczestniczą razem z innymi stowarzyszeniami „niesędziowskimi”, takimi jak Komitet Obrony Demokracji i organizacje o podobnym profilu w zgromadzeniach promujących określone postulaty polityczne i światopoglądowe, takie jak np. polityka aborcyjna, LGBT+, ideologia gender. Działalność ta wykracza poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i odbywa się także na forum Parlamentu Europejskiego. Niektórzy sędziowie wręcz szczycą się kontaktami z Komisją Europejską oraz uczestnictwem w inicjowaniu sankcji przeciwko własnemu Państwu. Działania te są prowadzone pod hasłami obrony praworządności czy niezawisłości rzekomo prześladowanych sędziów.
Tymczasem analiza orzecznictwa sądów dyscyplinarnych wskazuje, że od początku
2018 roku sądy dyscyplinarne orzekły tylko w czterech przypadkach karę złożenia sędziego
z urzędu (wydalenia ze służby). W trzech przypadkach chodziło o popełnienie przez sędziów pospolitych przestępstw, a w jednym doszło do poważnego nadużycia stanowiska.
Sędziowie zawieszeni przez Izbę Dyscyplinarną mieli być – w ocenie części opinii publicznej – prześladowani za swoje orzecznictwo. Rada przypomina, że orzeczenia wydane przez tych sędziów, nazywane przez niektóre media „niepodobającymi się władzy” sprowadzały się do kwestionowania innych sędziów (uchylania wyroków sądów z powodu rzekomych wad powołania sędziów albo uznawania tych wyroków za nieistniejące)
lub konstytucyjnych organów władzy publicznej, albo polegały na odmowie orzekania
z niektórymi sędziami. Rada podtrzymuje stanowisko, że takie działania zmierzały
do anarchizacji sądów i stanowiły działalność quasi-orzeczniczą, sprzeczną z dobrem obywateli.
Respektowanie tych samych kryteriów przy ocenie prawnokarnej czynu, niezależnie
od politycznych zapatrywań, gwarantuje równe traktowanie wobec prawa. Nieobiektywne orzeczenia podważają zaufanie do całego wymiaru sprawiedliwości. Nie można stosować prawa wobec obywateli w zależności od ich poglądów. Temu groźnemu zjawisku niewątpliwie sprzyja atmosfera wywołana przez nielicznych sędziów, którzy - wbrew zasadzie bezstronności - angażują się w działalność polityczną.
Krajowa Rada Sądownictwa jako konstytucyjny organ RP zwraca się
do sędziów o zachowanie jednakowych standardów zasady niezawisłości sędziowskiej jako fundamentu konstrukcji demokratycznego państwa prawa określonych już w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 czerwca 1998 r., sygn. K 3/98. Niezawisłość sędziowska obejmuje bezstronność w stosunku do uczestników postępowania, niezależność wobec organów (instytucji) pozasądowych, samodzielność sędziego wobec władz i innych organów sądowych, niezależność od wpływu czynników politycznych, wewnętrzną niezależność sędziego. Krajowa Rada Sądownictwa przypomina, że poszanowanie i obrona tych wszystkich elementów niezawisłości są konstytucyjnym obowiązkiem wszystkich organów i osób stykających się z działalnością sądów, ale także są konstytucyjnym obowiązkiem samego sędziego. Naruszenie tego obowiązku przez sędziego oznaczać może sprzeniewierzenie się zasadzie niezawisłości sędziowskiej, a to jest równoznaczne z bardzo poważnym uchybieniem podstawowym zasadom funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.
Szczególnie drastyczną postacią sprzeniewierzenia się obowiązkom łączącym się z zasadą niezawisłości jest naruszenie obowiązku zachowania przez sędziego bezstronności, obligującej sędziego do uniezależnienia treści podejmowanych przez sędziego orzeczeń
od wpływu podmiotu zewnętrznego oraz przeciwstawienia się ocenom płynącym z jego poglądów politycznych, preferencji ideologicznych, stereotypów i uprzedzeń. W świetle opinii nr 3 Rady Konsultacyjnej Sędziów Europejskich (CCJE) do wiadomości Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie zasad i przepisów regulujących zachowanie zawodowe sędziów, w szczególności w zakresie etyki, niewłaściwego zachowania i bezstronności, sędziowie powinni wypełniać obowiązki bez żadnych preferencji, uprzedzeń lub stronniczości. Nie powinni podejmować decyzji z uwzględnieniem czegokolwiek, co wykracza poza stosowanie przepisów prawa.
Krajowa Rada Sądownictwa apeluje do wszystkich sędziów o zachowywanie należytych standardów orzecznictwa urzeczywistniających bezstronność sędziowską przy wydawaniu wszelkich orzeczeń. Krajowa Rada Sądownictwa zwraca się szczególnie o zaniechanie takich praktyk, gdy sędzia podporządkowuje treści wydawanych przez siebie orzeczeń swoim poglądom politycznym czy światopoglądowym. Naruszenie przez sędziego standardów niezawisłości sędziowskiej, zwłaszcza naruszenie obowiązku zachowania przez sędziego bezstronności, powinno spotkać się z adekwatną reakcją ze strony organów dyscyplinarnych. Każde zachowanie będące sprzeniewierzeniem się zasadzie niezawisłości i bezstronności powinno zostać ocenione w kategorii przewinienia dyscyplinarnego jako uchybienie godności urzędu sędziego (art. 107 § 1 pkt 5 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz. U. z 2023 r. poz. 217, z późn. zm.).
Praca sędziego ma szczególny charakter. Poza wielką władzą dyskrecjonalną, dla sprawowania której konieczna jest wewnętrzna niezawisłość, bezstronność oraz prawe sumienie, sędzia pełni specyficzną funkcję społeczną jako arbiter w konfliktach społecznych. Pełnienie roli arbitra wymaga zaufania, którego gwarancją jest zachowywanie tych standardów. Sędzia pozbawiony mandatu zaufania nie może prawidłowo rozstrzygać konfliktów, sprawować wymiaru sprawiedliwości i służyć zachowaniu spokoju publicznego. Orzeczenia takiego sędziego nie będą akceptowane przez strony konfliktu czy opinię publiczną.
Nieobiektywne orzeczenia podważają zaufanie do całego wymiaru sprawiedliwości. Tylko respektowanie tych samych kryteriów niezawisłości, wolnej od polityki czy ideologii, gwarantuje równe traktowanie obywateli wobec prawa. Nie ma bowiem niezależności sądów bez oderwania ich od uprzedzeń na tle ideologicznym czy zapatrywań politycznych. Tak samo nie ma niezawisłości sędziów, jeśli nie potrafią separować sprawowania sprawiedliwości od swoich politycznych poglądów.
Zachowanie jednakowych standardów niezawisłości sędziowskiej jest tym bardziej konieczne w obliczu prób kwestionowania legalności powoływania sędziów i pełnienia służby sędziowskiej, a także dla zagwarantowania niezależności sądów w sprawowaniu przez nie wymiaru sprawiedliwości.
2. Krajowa Rada Sądownictwa wobec przedstawionych problemów zarządza
na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa (Dz. U. z 2021 r.
poz. 269) lustrację w:
- Sądzie Rejonowym Poznań-Stare Miasto w Poznaniu,
- Wydziałach odwoławczych Sądu Okręgowego w Poznaniu,
- Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie,
- Sądzie Okręgowym w Krakowie
obejmującą wybrane sprawy karne w zakresie przestępstw przeciwko mieniu
z użyciem przemocy, przestępstw polegających na zmuszaniu do określonego zachowania, zakończone prawomocnym orzeczeniem w latach 2021–2023 pod kątem równego traktowania sprawców i pokrzywdzonych.
