OPINIA
KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA
z dnia 12 września 2025 r.
w przedmiocie projektu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości zmieniającego rozporządzenie - Regulamin urzędowania sądów powszechnych (B912)
Krajowa Rada Sądownictwa, po zapoznaniu się z projektem rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości zmieniającego rozporządzenie - Regulamin urzędowania sądów powszechnych, przedstawionego przy piśmie Sekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2025 r. (znak: DL-IV.4601.10.2025), opiniuje go negatywnie.
Uzasadnienie
1. Krajowa Rada Sądownictwa przypomina, iż nie jest dopuszczalne wyznaczanie terminu Radzie na zaopiniowanie projektu aktu prawnego. Konstytucyjne uprawnienia Rady narusza również domniemanie pozytywnej opinii w razie niewyrażenia stanowiska w terminie oznaczonym w piśmie organu występującego do Rady. Jednocześnie Rada podkreśla, iż zgodnie z art. 41 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 334 z późn. zm. - dalej p.u.s.p.) przyjęcie Regulaminu, dokonanie w nim zmian dopuszczalne jest dopiero po zaopiniowaniu przez Radę.
2. Przedstawiony Radzie projekt Regulaminu nie uwzględnia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2025 r. sygn. U 16/24. W konsekwencji projekt dotknięty jest wadą wtórnej niekonstytucyjności - narusza przepis art. 190 ust. 1 Konstytucji.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego wyeliminował z porządku prawnego rozporządzenie zmieniające Regulamin, do którego treści odwołuje się Minister Sprawiedliwości.
3. Zasadnicza zmiana w projektowanym akcie sprowadza się do wyłączenia systemu losowego przydziału spraw (SLPS) w odniesieniu do wieloosobowych składów orzeczniczych. Zgodnie z projektowaną zmianą losowemu przydziałowi ma podlegać wyłącznie sędzia referent, pozostali sędziowie mają być wyznaczani dowolnie przez przewodniczącego wydziału. Zgodnie z art. 176 ust. 2 Konstytucji ustrój i właściwość sądów oraz postępowanie przed sądami określają ustawy. Skład sądu, sposób jego wyznaczania należy zatem do materii ustawowej, dlatego zmiana nie może być wprowadzana na poziomie rozporządzenia. Projektowane rozporządzenie narusza tym samym przepis art. 176 ust. 2 Konstytucji.
4. Rada zauważa, iż system przydziału spraw służy poszanowaniu prawa stron do właściwego sądu, tj. ukształtowanego przez ustawę - art. 45 ust 1 Konstytucji.
Oczywiście system losowego przydziału spraw sędziom nie stanowi jedynego rozwiązania właściwego kształtowania składu sądu. Dopuszczalne są systemy równoważne np. sprzeciw strony co do osoby sędziego, rozpoznanie na wniosek strony w składzie ławniczym, ława przysięgłych itp., które mogą być wprowadzone do polskiego systemu prawa wyłącznie ustawą. Wyznaczanie składu orzeczniczego przez przewodniczącego wydziału, który jest podporządkowany prezesowi sądu będącemu nominatem Ministra Sprawiedliwości, stanowi jednakże o ryzyku wpływu władzy wykonawczej na składy orzecznicze. Wielokrotnie Rada odnotowywała naruszenia ze strony prezesów sądów i podległych im przewodniczących zasady równego przydziału spraw sędziom, polegające m.in. na odsunięciu grupy sędziów od orzekania w kluczowych sprawach. Ryzyko wpływu władzy wykonawczej na wyznaczanie składów wieloosobowych jest zatem rzeczywiste, system proponowany w projektowanej zmianie nie jest równoważny do systemu losowego przydziału spraw, w konsekwencji prowadzi do naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji.
5. Należy podkreślić, iż zgodnie z art. 41 § 1 p.u.s.p. Regulamin wprowadza się uwzględniając zasady sprawności, racjonalności, ekonomicznego i szybkiego działania oraz potrzebę zapewnienia rzetelnego wykonywania zadań powierzonych sądom, a także potrzebę zapewnienia równomiernego i obiektywnego obciążenia sędziów, asesorów sądowych i referendarzy sądowych obowiązkami, zapewnienia zbliżonego prawdopodobieństwa udziału w składzie wieloosobowym, wykorzystania rozwiązań informatycznych do losowego przydziału spraw oraz zastosowania innych sposobów losowego przydziału spraw w przypadku braku możliwości korzystania z tych rozwiązań. System indywidualnego przydziału spraw przez przewodniczącego nie zapewnia zbliżonego prawdopodobieństwa udziału sędziów w składzie wieloosobowym.
6. W ocenie Rady uzasadnienie projektowanego aktu nie dowodzi spełnienia przez projekt przywołanych zasad sprawności, racjonalności, ekonomicznego i szybkiego działania.
Niewątpliwie kryzys kadrowy w sądach zaburza działanie systemu losowego przydziału spraw, jednakże kryzys ten został wywołany zaniechaniem ogłaszania przez Ministra Sprawiedliwości konkursów na wakujące stanowiska orzecznicze. Rozwiązaniem jest powołanie sędziów, nie zaś zmiana sposobu przydziału spraw.
7. Nadto Rada zauważa, iż projektowana zmiana obciążenia sędziów, poza wtórną niekonstytucyjnością, prowadzi do naruszenia zasad niezawisłości sędziów i niezależności sądów (art. 178 ust. 1 Konstytucji), określa bowiem wymiar przydzielanych do orzekania spraw sędziom sądów powszechnych, którzy nie mogą orzekać z racji podjęcia pracy w strukturach podległych Radzie Ministrów, w tzw. komisjach kodyfikacyjnych. Rozporządzenia powołujące komisje kodyfikacyjne m.in. z tej przyczyny stanowią przedmiot wniosków skierowanych przez Krajową Radę Sądownictwa do Trybunału Konstytucyjnego (sprawy o sygn. U 12/24, U 13/24, U 14/24, U 15/24).
Kompletna wersja elektroniczna powyższego dokumentu jest dostępna w formacie PDF
WP.420.80.2025