Obecny ustrój, zakres działania i tryb pracy Rady określają: Konstytucja (art. 186 ust. 1 Konstytucji), ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa z 12 maja 2011 r oraz uchwała Krajowej Rady Sądownictwa z 24 stycznia 2019 r. dotycząca Regulaminu Krajowej Rady Sądownictwa. Pozycję Rady wyznacza także fakt, że zadanie, które zostało jej powierzone - stanie na straży niezawisłości sędziów i niezależności sądów, uzyskało rangę zasady konstytucyjnej.

Nie bez znaczenia dla ustroju i zadań Krajowej Rady Sądownictwa jest orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. W swoich orzeczeniach z 29 listopada 2007 r. (SK 43/06), 16 kwietnia 2008 r. (K 40/07), 27 maja 2008 r. (SK 57/06) i 20 czerwca 2017 r. (K 5/17), Trybunał znacząco wpłynął na sposób funkcjonowania Rady i dostosował go do standardu niezawisłości sędziów i niezależności sądów.

Do najistotniejszych zadań Rady należy:

  • rozpatrywanie kandydatur na stanowiska sędziów Sądu Najwyższego, sądów administracyjnych, sądów powszechnych i sądów wojskowych oraz asesorów sądowych;
  • opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących sądownictwa i sędziów;
  • występowanie do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją RP w zakresie dotyczącym niezależności sądów i niezawisłości sędziów;
  • przenoszenie sędziów w stan spoczynku oraz wyrażanie zgody na dalsze zajmowanie stanowiska przez sędziów, którzy osiągnęli wiek przejścia w stan spoczynku;
  • rozpoznawanie odwołań sędziów i asesorów sądowych od zmian zakresu czynności;
  • uchwalanie zbioru zasad etyki zawodowej sędziów i czuwanie nad ich przestrzeganiem;
  • występowanie z żądaniami wszczynania postępowań dyscyplinarnych w stosunku do sędziów oraz odwoływanie się od orzeczeń dyscyplinarnych;
  • przeprowadzanie wizytacji sądu lub lustracji pracy sędziego,
  • wyrażanie opinii w sprawie odwołania prezesów i wiceprezesów sądów,
  • wydawanie stanowisk w sprawach sądownictwa i sędziów.

Krajowa Rada Sądownictwa jest organem kolegialnym. Składa się z 25 członków. W jej skład wchodzą:

  • Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego,
  • Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego,
  • Minister Sprawiedliwości,
  • osoba powołana przez Prezydenta RP,
  • czterech posłów wybranych przez Sejm,
  • dwóch senatorów wybranych przez Senat,
  • 15 członków wybranych przez Sejm spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych na czteroletnią kadencję,

Rada wybiera ze swojego grona Przewodniczącego i dwóch Wiceprzewodniczących.

Tak jak w większości krajów europejskich, skład polskiej Krajowej Rady Sądownictwa jest mieszany, przy czym sędziowie stanowią większość (17 z 25 członków). Jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny, „mieszany skład Rady, w którym są przedstawiciele władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, powoduje, że jest ona organem zapewniającym równowagę i współdziałanie władzy, i tak powinna być ona postrzegana. Stanowi (…) gremium, w którym ścierać się mogą różne koncepcje i wizje dotyczące gwarancji niezależności sądów i niezawisłości sędziów”.