przeprowadzonej w dniach 11 maja 2023 r. – 17 maja 2023 r. w związku z uchwałą nr 291/2023 Krajowej Rady Sądownictwa z dnia 11 maja 2023 r. w przedmiocie przeprowadzenia lustracji powiązanych ze sobą spraw Sądu Rejonowego w Częstochowie, Sądu Rejonowego w Olkuszu i Sądu Okręgowego w Częstochowie. Przez Zespół prowadzący lustrację powiązanych spraw w składzie:

Pan Sędzia dr Maciej Nawacki – przewodniczący
Pani Sędzia Katarzyna Chmura
Pan Poseł na Sejm RP Bartosz Kownacki

Krajowa Rada Sądownictwa uchwałą nr 291/2023 z 11 maja 2023 r. na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (Dz. U. z 2021 r. poz. 269) postanowiła zarządzić przeprowadzenie lustracji powiązanych akt spraw V Nsm 456/23, V Opm 101/23, III Opm 85/22, V Opm 47/23, I1RC 1310/16 Sądu Rejonowego w Częstochowie, Sądu Rejonowego w Olkuszu i Sądu Okręgowego w Częstochowie w zakresie:
- realizacji czynności sądu zabezpieczających przed utratą życia lub zdrowia, w myśl przepisów ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie;
- czynności podejmowanych przez sąd na wniosek Policji, Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, kuratora.

Lustracją objęto okres od stycznia 2022 r. do kwietnia 2023 r.
Krajowa Rada Sądownictwa pismem z 11 maja 2023 r. zwróciła się:
- do Prezesa Sądu Okręgowego w Częstochowie o udostępnienie Krajowej Radzie Sądownictwa akt sprawy o sygn. akt 1IRC 1310/16;
- do Prezesa Sądu Rejonowego w Częstochowie o udostępnienie Krajowej Radzie Sądownictwa akt spraw: sygn. akt V Nsm 456/23, sygn. akt V Opm 101/23, sygn. akt III Opm 85/22, sygn. akt V Opm 47/23.

Zespół przenalizował nadesłane akta oraz dokumenty. W toku prowadzonej lustracji, na wniosek Zespołu, zwrócono się do Prezesa Sadu Rejonowego w Częstochowie o udostępnienie akt spraw o sygn. V Nsm 1622/22 i V Nsm 748/22.

Zespół w ramach czynności lustracyjnych dążył do ustalenia, czy właściwe sądy reagowały adekwatnie do zgłaszanych przez Policję, kuratorów, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, nieprawidłowości w ramach wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnim K. M. Po zapoznaniu się z aktami wszystkich wymienionych powyżej spraw, Zespół ustalił, że w badanym okresie doszło do kilkukrotnej ucieczki małoletniego K. M.: 1 września 2019 r., 25 sierpnia 2022 r., w nocy z 13/14 listopada 2022 r. oraz 5 lutego 2023 r.

W toku postępowania lustracyjnego, w zakresie obejmującym postępowanie przez Sądem Rejonowym w Olkuszu ustalono, co następuje:

Akta sprawy sygn. akt III Nsm 735/22:

W dniu 14 listopada 2022 r. Nowy Szpital w Olkuszu informuje Sąd Rejonowy w Olkuszu o prawdopodobnym stosowaniu przemocy wobec dziecka; lekarz neonatolog zwraca uwagę na sińce na głowie, kończynach górnych i dolnych oraz liczne otarcia naskórka. Sprawa zostaje zarejestrowana jako o wydanie zarządzeń opiekuńczych i toczy się pod sygn. akt III Nsm 735/22.
W dniu 15 listopada 2022 r. Komenda Powiatowa Policji w Olkuszu zwraca się do Sądu Rejonowego w Olkuszu o wgląd w sytuację opiekuńczo-wychowawczą i zabezpieczenie interesów małoletnich dzieci. W dniu 17 listopada 2022 r. Dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej w Olkuszu składa wniosek o wgląd w sytuację rodziny z powodu niezaradności wychowawczej uczestników postępowania oraz informuje o objęciu rodziny wsparciem asystenta rodziny.

Jak wynika z zapisku urzędowego z dnia 18 listopada 2022 r., sporządzonego przez Przewodniczącą III Wydziału Rodzinnego i Nieletnich Sądu Rejonowego w Olkuszu, w rozmowie telefonicznej z V Wydziałem Sądu Rejonowego w Częstochowie (brak wskazania osoby, z którą prowadzono rozmowę) ustalono, że do Sądu Rejonowego w Olkuszu zostaną przekazane akta sprawy sygn. akt Opm 93/15 Sądu Rejonowego w Częstochowie dotyczące małoletniego K. M. (nadzór kuratora).

Postanowieniami z dnia 18 listopada 2022 r. Sąd Rejonowy w Olkuszu wszczął z urzędu postępowanie o wydanie zarządzeń opiekuńczych w sprawie małoletnich K. i F. M. oraz M. i O. B. oraz z urzędu udzielił zabezpieczenia poprzez ustanowienie nadzoru kuratora sądowego nad sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej przez M. B. (primo voto M.) nad małoletnimi synami – K. M., F. M., M. B. i O. B. oraz przez D. B. nad małoletnimi M. B. i O. B.

Zarządzeniem z dnia 18 listopada 2022 r. zwrócono się do Ordynatora Oddziału Pediatrycznego Nowego Szpitala w Olkuszu o przesłanie kopii karty wypisowej małoletniego K. M. (wykonano w tym samym dniu). W aktach sprawy brak informacji zwrotnej w przedmiocie udostępnienia Sądowi karty wypisowej; brak także informacji co do ewentualnej aktywności w przedmiocie ponaglenia o przedstawienie przedmiotowego dokumentu.

W dniu 17 listopada 2022 r. Ośrodek Pomocy Społecznej w Olkuszu zwraca się do Sądu Rejonowego w Olkuszu o wgląd w sytuację rodziny i podjęcie działań na rzecz małoletnich dzieci uczestniczki postępowania M. B. w związku z trudną sytuacją rodziny.
W dniu 21 listopada 2022 r. kurator składa sprawozdanie z przeprowadzonego wywiadu środowiskowego. W sprawozdaniu zawarto informację o samowolnym oddaleniu małoletniego K. M. z domu w nocy z 13 na 14 listopada 2022 r. We wnioskach końcowych sprawozdania stwierdzono, że w czasie wizyty dzieci nie wyglądały na zaniedbane, zaś decyzję co do wydania zarządzeń opiekuńczych kurator pozostawia do uznania sądu.

W pierwszym sprawozdaniu z objęcia tymczasowego nadzoru kuratora ustanowionego na czas trwania postępowania z 25 listopada 2022 r. w sprawie sygn. akt III Nsm 735/22 (III Opmk 84/22), kurator zawarł informacje o warunkach mieszkaniowych oraz przedstawił sytuację opiekuńczo wychowawczą małoletnich; wskazano na opuszczenie domu przez K. M. w nocy z 13 na 14 listopada 2022 r.

Zarządzeniem z dnia 22 listopada 2022 r. Sąd Rejonowy w Olkuszu zwrócił się do Sądu Rejonowego w Częstochowie o udostępnienie akt sprawy opiekuńczej dotyczącej małoletnich dzieci K. M. i F. M. (sygn. Nsm i Opm) oraz do Sądu Okręgowego w Częstochowie o nadesłanie akt sprawy sygn. akt I1RC 1310/16. Zarządzenie zrealizowane pismami z dnia 2 grudnia 2022 r. Sąd Okręgowy w Częstochowie nadesłał wskazane akta sprawy 19 grudnia 2022 r. Sąd Rejonowy w Częstochowie pismem z dnia 24 lutego 2023 r. poinformował Sąd Rejonowy w Olkuszu, że akta sprawy V Nsm 282/15 zostały przedstawione temu Sądowi w dniu 15 października 2022 r. pod sygnaturą akt V Opm 93/15.

W dniu 1 grudnia 2022 r. kurator złożył do akt sprawy sprawozdanie – kartę czynności tymczasowego nadzoru kuratora, z treści której wynika, że małoletni K. M. był hospitalizowany – brak informacji odnośnie powodów leczenia szpitalnego oraz treści zawartych w karcie informacyjnej leczenia szpitalnego; brak także przedmiotowej karty wypisowej jako załącznika sprawozdania, w sytuacji gdy w karcie czynności dozoru wskazuje się ten dokument jako załącznik.

W dniu 20 grudnia 2022 r. Dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej w Olkuszu przedstawia pisemną relację z przebiegu współpracy asystenta rodziny wskazując, że: konsultacje lekarskie oraz szczepienia realizowane są na bieżąco, realizowana jest współpraca z placówkami edukacyjnymi, Poradnią Psychologiczno – Pedagogiczną; od daty zdarzenia w nocy z 13/14 listopada 2022 r. uczestnicy postępowania starają się zapewnić dzieciom bezpieczeństwo, nie narazili małoletnich na niebezpieczeństwo.

W dniu 8 lutego 2023 r. wpłynęło do Sądu Rejonowego w Olkuszu pismo Komendy Powiatowej Policji w Olkuszu z dnia 6 lutego 2023 r. z informacją o ujawnieniu małoletniego K. M. na torowisku nastawni kolejowej w Olkuszu. Do pisma dołączono notatkę urzędową z 5 lutego 2023 r.

W dniu 6 lutego 2023 r. do Sądu Rejonowego w Olkuszu wpłynęło pismo Ośrodka Pomocy Społecznej w Olkuszu zawierające informację, że w ocenie asystenta rodziny sytuacja rodzinna stwarza poważne zagrożenie dla życia i bezpieczeństwa małoletnich dzieci: 7-letni K. M. po raz drugi uciekł z domu, a sytuacje związane z prawdopodobnym stosowaniem przemocy przez D. B. mogą rzutować na prawidłowy rozwój dzieci i na ich bezpieczeństwo. Wskazano nadto, że z dniem 3 lutego 2023 r. wszczęto procedury „Niebieskiej Karty” w związku z podejrzeniem stosowania przemocy przez D. B. wobec M. B., a z dniem 6 lutego 2023 r. w związku z podejrzeniem stosowania przemocy przez D. B. wobec K. M.

W zarządzeniu z dnia 13 lutego 2023 r. (o wyznaczeniu rozprawy) Sąd Rejonowy w Olkuszu zwrócił się do asystenta rodziny i do kuratora zawodowego o objęcie szczególnym nadzorem rodziny M. B. i D. B., częste monitorowanie sytuacji opiekuńczo-wychowawczej małoletnich i bezzwłoczne informowanie sądu w razie wystąpienia sytuacji zagrażających życiu lub zdrowiu małoletnich dzieci: rodzeństwa M. i rodzeństwa B..

W dniu 15 marca 2023 r. do Sądu Rejonowego w Olkuszu wpłynęło pismo z Komendy Powiatowej Policji w Olkuszu informujące, że matka małoletnich M. B. potwierdza, że jej mąż D. B. stosuje wobec niej przemoc; matka zaprzecza by przemoc stosowana była wobec dzieci.

Postanowieniem z dnia 14 marca 2023 r. Sąd Rejonowy w Olkuszu orzeka o ograniczeniu M. B. władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi: K. M. i F. M. poprzez zobowiązanie uczestniczki postępowania do współpracy z asystentem rodziny, a nadto nad małoletnim F. M. poprzez poddanie wykonywania tej władzy nadzorowi kuratora sądowego; nadto o ograniczeniu uczestnikom M. B. i D. B. władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi: M. B. i O. B. poprzez poddanie wykonywania tej władzy nadzorowi kuratora sądowego i zobowiązanie uczestników postępowania do współpracy z asystentem rodziny. W dacie zamknięcia rozprawy uczestniczka postępowania wraz z mężem i dziećmi nie zamieszkiwała w Olkuszu (rodzina powróciła do miejsca pobytu w Częstochowie).

W dniu 23 marca 2023 r. Sąd Rejonowy w Olkuszu zarządził dołączenie odpisu prawomocnego postanowienia z dnia 14 marca 2023 r. w sprawie Nsm 735/22 do akt Opm – teczki kuratorskiej oraz skierowanie sprawy Opm na najbliższe posiedzenie wykonawcze celem wydania postanowienia o przekazaniu do sądu według właściwości w związku ze zmianą miejsca zamieszkania.
Sąd Rejonowy w Olkuszu postanowieniem z 3 kwietnia 2023 r. przekazał sprawę opiekuńczą dotyczącą małoletnich dzieci K. M., F. M., M. B. i O. B. do Sądu Rejonowego w Częstochowie, stwierdzając brak właściwości miejscowej.

Akta sprawy sygn. akt III Opmk 85/22

W dniu 22 grudnia 2022 r. odpis postanowienia Sądu Rejonowego w Częstochowie z dnia 27 kwietnia 2015 r. w sprawie sygn. akt V Nsm 282/15 został wpisany do wykazu Opmk i sprawę przedstawiono kuratorowi zawodowemu do prowadzenia w zakresie obejmującym małoletnich J. J. i D. J. W aktach sprawy znajduje się sprawozdanie z objęcia nadzoru z dnia 28 grudnia 2022 r., zawierające ustalenie, że wymienione małoletnie dzieci nie pozostają pod pieczą matki M. B., lecz przebywają przy ojcu w Częstochowie.

Postanowieniem z dnia 16 stycznia 2023 r. Sąd Rejonowy w Olkuszu stwierdza swoją niewłaściwość miejscową i sprawę małoletnich dzieci J. i D. J. przekazuje do prowadzenia postępowania wykonawczego Sądowi Rejonowemu w Częstochowie.

Akta sprawy sygn. akt III Opmk 84/22

W dniu 18 listopada 2022 r. odpis postanowienia Sądu Rejonowego w Olkuszu z 18 listopada 2022 r. w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia poprzez ustanowienie nadzoru kuratora sądowego nad sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej przez M. B. (primo voto M.) nad małoletnimi synami – K. M., F. M., M. B. i O. B. oraz przez D. B. nad małoletnimi M. B. i O. B. został przedstawiony kuratorowi zawodowemu celem pilnego objęcia nadzoru.

W dniu 23 listopada 2022 r. odpis orzeczenia został wpisany do wykazu Opmk i sprawa zostaje przedstawiona kuratorowi zawodowemu do prowadzenia nadzoru.
W dniu 26 listopada 2022 r. kurator zawodowy składa pierwsze sprawozdanie z objęcia tymczasowego nadzoru; cyklicznie składane są karty czynności tymczasowego nadzoru, poczynając od 1 grudnia 2022 r. do 4 kwietnia 2023 r.

W toku postępowania lustracyjnego, w zakresie obejmującym postępowanie przed Sądem Rejonowym w Częstochowie ustalono, co następuje:

Akta sprawy sygn. akt V Opm 93/15 (IV Opmk 57/15)

Postanowieniem Sądu Rejonowego w Częstochowie z 27 kwietnia 2015 r. ograniczono władzę rodzicielską M. M. oraz A. M. (T.) nad małoletnimi dziećmi: J. M., D. M. oraz K. M. poprzez ustanowienie kuratora sądowego. Postępowanie wykonawcze w przedmiocie wykonywania nadzoru kuratora sądowego prowadzone w sprawie sygn. akt V Opm 93/15 (IV Opmk 57/15).

W ramach nadzoru kuratora nad M. M. (B.) i A. M., karty czynności nadzoru społecznego kuratora sądowego w okresie od 30 sierpnia 2015 r. do 30 maja 2020 r. składane są cyklicznie, co do zasady w comiesięcznych odstępach czasu.

Sprawozdanie z objęcia nadzoru nad M. M. (B.) i A. M. sporządzono 7 lipca 2015 r. Sprawozdanie z wywiadu środowiskowego u M. M. o ustalenie kontaktów A. M. z małoletnimi dziećmi K. i F. M. zostało sporządzone 20 września 2019 r. Sprawozdanie z wywiadu prowadzonego u M. M. (B.) dotyczące małoletniego K. M. sporządzono 30 stycznia 2020 r. W aktach sprawy znajdują się również notatki urzędowe nadesłane przez Komisariat Policji II w Częstochowie przy piśmie z 5 września 2019 r. zawierające informację o ucieczce z domu małoletniego K. M. W aktach IV Opmk 57/15 znajduje się informacja o dziecku K. M. z 7 stycznia 2020 r., sporządzona przez Miejskie Przedszkole nr 41 w Częstochowie.

Postanowieniem z dnia 12 października 2022 r. w sprawie sygn. akt V Opm 93/15 Sąd Rejonowy w Częstochowie stwierdził swą niewłaściwość miejscową w zakresie obejmującym prowadzenie postępowania wykonawczego odnośnie małoletnich D. J. oraz J. J. i sprawę przekazał wg właściwości do Sądu Rejonowego w Olkuszu.

Wyrokiem Sądu Okręgowego w Częstochowie z 8 listopada 2017 r. w sprawie sygn. akt I1RC 1310/16 o rozwód, wykonywanie władzy rodzicielskiej powierzono M. B. (M.), pozbawiając A. M. (T.) wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnimi – K. i F. M.

Postanowieniem z dnia 23 czerwca 2020 r. Sąd Rejonowy w Częstochowie w sprawie sygn. akt V Nsm 2444/19 stwierdził brak podstaw do wydania zarządzeń opiekuńczych. Postępowanie w przedmiotowej sprawie zostało wszczęte w związku z ujawnieniem faktu samowolnego oddalenia się małoletniego K. M. z miejsca pobytu, a czynności dowodowe – poczynione w oparciu o informacje kuratora sądowego oraz Policji – nie uzasadniały wydania zarządzeń opiekuńczych.

Akta sprawy sygn. akt V Nsm 748/22

Sprawa z wniosku M. B. o pozbawienie władzy rodzicielskiej. Zarządzeniem z dnia 23 maja 2022 r. zarządzono zwrócić wniosek z uwagi na nieuzupełnienie braków formalnych wniosku.

Akta sprawy sygn. akt V Nsm 1339/22 (po ponownym zarejestrowaniu sprawy sygn. akt V Nsm 1622/22).

Postępowanie w sprawie sygn. akt V Nsm 1339/22 wszczęte na skutek pisma Częstochowskiego Centrum Wsparcia Rodziny, wskazującego na potrzebę wglądu w sytuację rodziny z powodu niewydolności rodziców, trudnych warunków mieszkaniowych, braku działań dotyczących leczenia dzieci. Postanowieniem z 7 czerwca 2022 r. Sąd Rejonowy w Częstochowie zarządził połączenie przedmiotowej sprawy sygn. akt V Nsm 1339/22 ze sprawą sygn. akt V Nsm 748/22 do wspólnego rozpoznania pod sygn. akt V Nsm 748/22.

Pismem z 27 czerwca 2022 r. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie zwraca się do Sądu Rejonowego w Częstochowie o zmianę zarządzeń opiekuńczych wobec D. i J. J., K. i F. M., M. B., przedstawiając szereg informacji dotyczących małoletnich, z których wynikało, że realizacja funkcji opiekuńczo-wychowawczych rodziny uległy pogorszeniu; opisano zaniedbania względem małoletnich ze strony rodziców. Dołączono karty działań w pracy socjalnej oraz informacje z 12 i 14 kwietnia 2022 r. Miejskiego Przedszkola w Częstochowie dotyczące K. i F. M., wskazujące na szereg zaniedbań.

Postanowieniem z 29 czerwca 2022 r. Sąd Rejonowy w Częstochowie – wobec zwrotu wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej - zarządził wyłączyć sprawę z urzędu o wydanie zarządzeń opiekuńczych wobec D. i J. J., K. i F. M., M. B. do osobnego rozpoznania (sprawę zarejestrowano pod sygn. akt V Nsm 1622/22).

W dniu 20 lipca 2022 r. wpływa do akt sprawy sprawozdanie z wywiadu środowiskowego kuratora sądowego w miejscu zamieszkania M. i D. małżonków B., w treści którego wskazano, że matka jest osobą nieporadną życiowo i niewydolną wychowawczo; D. B. w kontakcie z kuratorem bywa wulgarny; wskazano na zaniedbania względem dzieci ze strony ich rodziców, podnosząc jednocześnie że podopieczni wykazują zainteresowanie dziećmi; pomimo niewydolności wychowawczej matki, jest ona z dziećmi związana; w rodzinie nie spożywa się alkoholu, nie stosuje kar fizycznych; dzieci pogodne, emocjonalnie związane z rodziną. Nie zachodzi potrzeba zmiany zarządzeń opiekuńczych, wskazane jest dalsze wsparcie asystenta rodziny.

Na rozprawie w dniu 16 sierpnia 2022 r. uczestnik postępowania W. J. zeznał, że w dniu 13 sierpnia 2022 r. uczestnicy postępowania M. B. i D. B. wraz z małoletnimi K. M., F. M. i M. B. wyprowadzili się z dotychczas zajmowanego lokalu. J. J. i D. J. pozostali wraz z ojcem W. J.

Postanowieniem z dnia 16 sierpnia 2022 r. Sąd Rejonowy w Częstochowie stwierdził brak podstaw do wydania zarządzeń opiekuńczych wobec małoletnich J. J. i D. J.; w pozostałym zakresie umorzono postępowanie.

W aktach sprawy, pozostających w dyspozycji Zespołu brak postanowienia, co do przekazania Sądowi Rejonowemu w Olkuszu prowadzenia postępowania wykonawczego w zakresie obejmującym małoletniego K. M. i F. M.

Akta sprawy sygn. akt V Nsm 456/23

Postanowieniem z dnia 27 lutego 2023 r. w sprawie V Nsm 456/23, po zapoznaniu się z treścią dokumentów w sprawie Opm 47/23 wszczęto z urzędu postępowanie o zmianę zarządzeń opiekuńczych wobec małoletnich J. i D. J. Sprawa jest w toku. Do akt sprawy dołączono sprawozdanie kuratora z dnia 28 grudnia 2022 r., z objęcia nadzorem nad sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej przez matkę M. B. nad małoletnimi D. i J. J. w sprawie sygn. akt III Opm 47/23 w treści którego stwierdzono, że w mieszkaniu nie przebywają dzieci, których dotyczy nadzór. Postanowieniem z dnia 16 stycznia 2023 r. Sąd Rejonowy w Olkuszu stwierdził swą niewłaściwości i przekazał sprawę małoletnich J. i D. J. do Sądu Rejonowego w Częstochowie. Sprawa wpłynęła do Sądu Rejonowego w Częstochowie w dniu 17.02.2023 r. i została zarejestrowana pod sygn. V Opm 47/23.

W dniu 4 kwietnia 2023 r. do Sądu Rejonowego w Częstochowie wpływa pismo Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na terenie miasta Częstochowy, w treści którego wskazano, że w dniu 30 marca 2023 r. pracownicy socjalni odbyli wizytę pod adresem zamieszkania uczestniczki postępowania M. B. w Częstochowie, na ul. K. zostali oni poinformowani przez Panią B., że małoletni K. M. jest w domu i śpi; dziecko nie zostało okazane pracownikom socjalnym; nie podjęli oni próby weryfikacji przedstawionej informacji.

Akta sprawy sygn. akt V Nsm 874/23

Postanowieniem z dnia 17 kwietnia 2023 r., wszczęto postępowanie z urzędu z udziałem A. J. i W. J. o ograniczenie władzy rodzicielskiej i wydanie zarządzeń opiekuńczych wobec małoletniego D. J.
Postanowieniem z 19 kwietnia 2023 r. Sąd Rejonowy w Częstochowie, ustanowił nadzór kuratora nad sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnim, zobowiązując kuratora do składania sprawozdań co 7 dni.

Akta sprawy sygn. akt V Nsm 802/23

W dniu 6 kwietnia 2023 r., wpływa do Sądu Rejonowego w Częstochowie wniosek Prokuratora Okręgowego w Częstochowie o pozbawienie władzy rodzicielskiej M. B. nad małoletnim K. M.
Sąd Rejonowy w Częstochowie postanowieniem z 17 kwietnia 2023 r., po rozpoznaniu sprawy z wniosku Prokuratora Okręgowego w Częstochowie o pozbawienie władzy rodzicielskiej z udziałem M. B., połączył sprawę do wspólnego rozpoznania ze sprawą Nsm 456/23.

Akta sprawy sygn. akt V Nmo 105/23
W dniu 4 kwietnia 2023 r. Dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie wniósł o zmianę zarządzeń opiekuńczych wobec małoletnich – K. i F. M. oraz M. i O. B., w szczególności wskazując, że w dniu 29 marca 2023 r. pracownik socjalny w trakcie wizyty w miejscu zamieszkania w Częstochowie stwierdził, że w mieszkaniu przebywa M. B. z dwójką najmłodszych dzieci; K. i F. M. przebywali w tym czasie w placówkach edukacyjnych. W dniu 3 kwietnia 2023 r., pracownik socjalny uzyskał telefoniczną informację od wychowawcy Zespołu Szkół Specjalnych nr 28 w Częstochowie, że małoletni K. M. uległ poparzeniu i od 30 marca 2023 r. nie uczęszcza do szkoły; jako przyczynę matka małoletniego wskazała wychowawcy, że dziecko poparzyło się herbatą. Tego samego dnia ojciec małoletniego K. M. odwiedził dziecko i widząc jego pogarszający się stan zdrowia wezwał pogotowie ratunkowe. W piśmie tym zawarta jest również informacja o wizycie małoletniego K. M. w szpitalu z powodu złamania ręki. Zarządzeniem Przewodniczącej z 5 kwietnia 2023 r., zarządzono dołączyć sprawę sygn. akt V Nmo 105/23 do sprawy V Nsm 456/23.

Uwagę Zespołu zwracają następujące okoliczności:
-  zaniechanie przez Sąd Rejonowy w Olkuszu podjęcia czynności zmierzających do pozyskania dokumentacji medycznej szpitala, w którym małoletni K. M. był hospitalizowany w dniach 14-18 listopada 2022 r.,  w związku z zarządzeniem    z dnia 18 listopada 2022 r.;
-  zaniechanie przez Sąd Rejonowy w Częstochowie wydania postanowienia w przedmiocie przekazania prowadzenia postępowania wykonawczego Sądowi Rejonowemu w Olkuszu w zakresie obejmującym małoletniego K. M., F. M. oraz małoletnie rodzeństwo B., na skutek zmiany miejsca pobytu rodziny z Częstochowy do Olkusza w sierpniu 2022 r. (w dniu 15 października 2022 r. udostępniono akta sprawy sygn. akt V Nsm 285/15 Sądowi Rejonowemu w Olkuszu na potrzeby postępowania w sprawie sygn. Akt III Nsm 735/22);
- Sąd Rejonowy w Częstochowie w sprawie sygn. akt V Nsm 1339/22 postanowieniem z dnia 7 czerwca 2022 r. zarządził połączenie sprawy sygn. akt V Nsm 1339/22 o wydanie zarządzeń opiekuńczych ze sprawą sygn. akt V Nsm 748/22 z wniosku M. B. o pozbawienie władzy rodzicielskiej, w której w dniu 23 maja 2022 r., zarządzono zwrot wniosku z powodu nieuzupełnienia braków formalnych;
- Sąd Rejonowy w Częstochowie w sprawie sygn. akt V Nsm 1622/22 toczącej się z urzędu o wydanie zarządzeń opiekuńczych, postanowieniem z dnia 16 sierpnia 2022 r., umorzył postępowanie w części obejmującej małoletnich K. M., F. M. i M. B. z uwagi na fakt, że matka małoletniego wraz z trojgiem dzieci zmieniła miejsce zamieszkania;
- kurator sądowy przeprowadzając wywiad środowiskowy (sprawozdanie za miesiąc listopad 2022 r., sporządzone między innymi na podstawie Karty czynności tymczasowego nadzoru kuratora ustanowionego na czas trwania postępowania), uzyskawszy od matki informację o hospitalizacji dziecka, zaniechał ustalenia treści zawartych w karcie informacyjnej leczenia szpitalnego;
- zaniechanie przez pracowników socjalnych w dniu 30 marca 2023 r. poczynienia ustaleń co do przyczyn deklarowanego przez matkę snu dziecka w kontekście pory dnia, gdy odbywali swą wizytę, jak również zaniechanie nawiązania bezpośredniego kontaktu z dzieckiem celem weryfikacji wskazanej okoliczności, zwłaszcza w sytuacji niewpuszczenia ich do dalszych pomieszczeń mieszkania;
- Zespół Interdyscyplinarny Ośrodka Pomocy Społecznej w Olkuszu nie przesłał do Sądu Rejonowego dokumentacji dotyczącej wszczęcia procedury „Niebieskiej Karty” z powodu stosowania przemocy wobec matki małoletniego M. B. oraz małoletniego K. M. Jednocześnie Sąd Rejonowy w Olkuszu powziąwszy wiedzę o wszczętej procedurze „Niebieskiej Karty” (pismo MOPS w Olkuszu z dnia 6 lutego 2023 r.) nie zwrócił się o szczegółowe informacje w przedmiotowym zakresie do właściwego Zespołu Interdyscyplinarnego;
- pracownicy socjalni wizytujący rodzinę w dniu 30 marca 2023 r., poprzestali na oświadczeniu matki, że małoletni K. M. jest w domu i śpi; zaniechali czynności weryfikujących przedmiotową informację.

Wnioski:
W oparciu o przedstawione ustalenia, po zapoznaniu się z całokształtem dokumentacji zawartej w wymienionych aktach spraw Zespół stwierdza, że w przedmiotowej sprawie Sąd Rejonowy w Olkuszu i Sąd Rejonowy w Częstochowie podejmował co do zasady czynności sprawnie oraz niezwłocznie i brak jest podstaw do przypisania obu Sądom bezczynności; zaniechania podejmowania działań bezpośrednio po uzyskaniu informacji.

Materiał dowodowy, którym dysponował Sąd Rejonowy w Olkuszu na przełomie 2022 i 2023 roku nie uzasadniał jednoznacznego wniosku, że dobro małoletnich jest na tyle zagrożone, że uzasadnione jest wydanie zarządzeń opiekuńczych poprzez umieszczenie małoletnich poza środowiskiem rodzinnym (akta sprawy sygn. akt III Nsm 735/22: sprawozdanie z wywiadu środowiskowego z dnia 21 listopada 2022 r., informacja Dyrektora Ośrodka Pomocy Społecznej w Olkuszu z dnia 20 grudnia 2022 r.).

Nie znajduje oparcia w obowiązujących przepisach rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego w Częstochowie w sprawie sygn. akt V Nsm 1622/22 zawarte w postanowieniu z dnia 16 sierpnia 2022 r. orzekające umorzenie postępowania w części obejmującej małoletnich K. M., F. M. i M. B. (art.355 k.p.c. w zw. z art.13§ 2 k.p.c.).

Zespół wyraża stanowisko, że sąd opiekuńczy działa w otoczeniu profesjonalnych służb zajmujących się ochroną dziecka (kurator, pracownik socjalny, asystent rodziny, Policja, zespół interdyscyplinarny). Zapewnienie małoletnim właściwej ochrony prawnej wymaga skoordynowanego i wnikliwego realizowania obowiązków przez przedstawicieli wszystkich wymienionych służb. Wysłuchanie małoletniego dziecka przez sędziego rodzinnego możliwe jest na warunkach określonych w art. 576 §2 k.p.c., w szczególności należy unikać wielokrotnego wysłuchiwania dziecka. Zatem jako uzasadniony jawi się postulat, by przedstawiciele służb, prowadzący pracę z rodziną (nadzór nad rodziną) w środowisku zobligowani byli, wizytując rodzinę, każdorazowo nawiązać kontakt z pozostającymi w tej rodzinie dziećmi, przez pryzmat doświadczania jakiejkolwiek formy przemocy.

Zespół dostrzega potrzebę wskazania na treść art. 12a ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, zgodnie z którym w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie pracownik socjalny wykonujący obowiązki służbowe ma prawo odebrać dziecko z rodziny i umieścić je u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej (…), rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo – wychowawczej. Zespół poddaje pod rozwagę zastąpienia w treści powołanego przepisu przesłanki „bezpośredniego zagrożenia” przesłanką „poważnego zagrożenia”, tak aby to stopień zagrożenia życia lub zdrowia dziecka, a nie ocena dynamiki tego stanu, determinował zastosowanie przewidzianego tym przepisem instrumentu prawnego. Pozwoliłoby to unikać odwlekania decyzji „na ostatnią chwilę” i podejmować ją w odpowiednim czasie, stosownie do natężenia niebezpieczeństwa dla podstawowych dóbr prawnych dziecka w postaci jego życia i zdrowia.

Zespół wyraża przekonanie, że koniecznym jest wprowadzenie zmian systemowych, zmierzających do zapewnienia skoordynowanego działania służb, do obowiązków których należy ochrona dobra dziecka, gwarantującego sprawny przepływ informacji pomiędzy tymi służbami, także z uwzględnieniem placówek zdrowia, które zważywszy na dysponowaną wiedzę, a w przypadku pobytu dziecka w szpitalu także narzędzia diagnostyczne, są w stanie najcelniej i najsprawniej stwierdzić u małoletniego dziecka patomechanizm powstania obrażeń. Ewentualne oczekiwanie od służb medycznych zaangażowania w szeroko pojętą ochronę małoletnich przed przemocą wydaje się tym bardziej uzasadnione, jeśli zważyć na okoliczność wielomiesięcznego oczekiwania na terminy badań diagnostycznych w sprawach opiekuńczych przez opiniodawcze zespoły sądowych specjalistów oraz problemy z dostępnością biegłych sądowych psychologów.

Jako pożądane należy uznać stworzenie możliwości wszystkim podmiotom, do zadań których należy wychowanie, edukacja i leczenie małoletnich doskonalenia zawodowego w zakresie zdobycia umiejętności rozpoznawania syndromów krzywdzenia dziecka.

Uwagę Zespołu zwraca nadto zagadnienie związane z przekazywaniem do właściwego miejscowo sądu akt sprawy w przedmiocie dalszego prowadzenia postępowania wykonawczego związanego z wykonywaniem nadzoru kuratora sądowego nad rodziną, w sytuacji zmiany miejsca zamieszkania rodziny, która skutkuje zmianą właściwości miejscowej sądu opiekuńczego prowadzącego postępowanie wykonawcze. Aktualnie obowiązujące przepisy stwarzają sytuację, że w okresie od daty wyprowadzenia się rodziny z terenu objętego jurysdykcją danego sądu opiekuńczego do daty fizycznego przekazania do sądu właściwego akt sprawy nad rodziną nie jest roztoczony fizycznie nadzór kuratora sądowego, mimo, obowiązywania postanowienia o ograniczeniu władzy rodzicielskiej poprzez nadzór kuratora sądowego. Zespół dostrzega potrzebę wprowadzenia zmian legislacyjnych, zmierzających do wyeliminowania konsekwencji przedmiotowej sytuacji, poddając pod rozwagę wprowadzenie rozwiązania polegającego na przedstawieniu sądowi właściwemu odpisu nieprawomocnego postanowieniem w przedmiocie stwierdzenia swej niewłaściwości miejscowej wraz z postanowieniem o ograniczeniu władzy rodzicielskiej celem dalszego sprawowania nadzoru kuratora w trybie pomocy prawnej, do czasu fizycznego przedstawienia akt sprawy z prawomocnym postanowieniem w przedmiocie przekazania sprawy sądowi właściwemu miejscowo.

Niezależnie od przytoczonych okoliczności nie można tracić z pola widzenia, że ocena prawidłowości czynności podejmowanych przez Sąd Rejonowy w Częstochowie i Sąd Rejonowy w Olkuszu odbywa się post factum, a sąd opiekuńczy, procedując w sprawach dotyczących wydania zarządzeń opiekuńczych zobligowany jest mieć na względzie normę prawną wynikającą z dyspozycji art. 112 3 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, w myśl której umieszczenie w pieczy zastępczej winno nastąpić tylko wyjątkowo, a o ile zachodzi taka konieczność należy respektować przepisy, w myśl których co do zasady niedopuszczalnym jest umieszczenie w placówce opiekuńczo - wychowawczej typu socjalizacyjnego dziecka poniżej 10 roku życia (art. 95 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej); nadto rodzeństwo powinno być umieszczone w tej samej rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo wychowawczej lub regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, chyba że byłoby to sprzeczne z dobrem dziecka (art. 1128 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy). Zespół sygnalizuje, że w omawianym obszarze istnieją realne problemy związane z brakiem odpowiedniej liczby rodzin zastępczych oraz rodzinnych domów dziecka.

dr Maciej Nawacki,
Katarzyna Chmura, Bartosz Kownacki